stichtingtomokasupport.org

Om half 10 worden we opgehaald en gaan we naar het kantoor en woning van Kodjo en Efua om onze vragen te bespreken.  We hebben veel zaken besproken, eerst buiten, later in de koelte binnen. Daarna zijn we de hele middag vrij om met Ben door te brengen. Met de auto gaan we eerst naar de bank(ATM) om geld op te nemen. We maakten een ritje door de stad. Langs de kust naar de grensovergang naar Ghana, terug langs de haven en de grote markt, die van oudsher vlak langs het strand ligt. Hier kwamen vroeger de spullen aan land! Honderden stalletjes met handelswaar en héél veel motorbrommers.. We zijn even uitgestapt bij het monument van de Onafhankelijks dag van Togo op 27 april. 1960 , na overheersing door Duitsland en Frankrijk.                                                                                                                                     Toen dwars door het gigantische verkeer naar Bens huis en gezin. Ze hebben daar een winkeltje. We maakten kennis met Sam en Grace Divine Machteld, maar zij was bang van me en begon te huilen. Later kwam Anthiya uit de winkel en zij was blij om ons te eren kennen. Na glazen water en foto’s maken ook hun woning nog even bekeken. Toen door naar Bens moeder, die erg blij was dat we bij haar kwamen. Terug tussen duizend brommers en auto’s, die links en rechts inhalen waar het maar kan… Om 8 uur waren we weer terug in het hotel.

Om 10 uur werden we opgehaald. Nu op weg naar Kpalimé. Eerst een prachtige, brede asfalt weg, later werd het wat minder… Af en toe dorpjes met winkeltjes en stalletjes langs de weg. Jammer dat we geen camera op het dashboard hebben! Tegen half 1 zijn we in Kpalimé, we logeren in hotel Amedzepe. Gauw de spullen naar de kamer gebracht en de tas met cadeautjes ingepakt, voor vanmiddag. We lunchen bij Macumba ( gelukkig kent Ben hier de weg), heerlijk onder de bomen. Ons tempo moet omlaag! Tegen half 3 gaan we verder. De eerste 20 min was de weg goed, daarna werd het soms tamelijk goed  en soms heel slecht. Het regent opeens, zelfs een flinke bui. Daar is iedereen heel blij mee, want het zou het einde van de hete droge tijd kunnen zijn. Na 1,5 uur over een zandweg met meer kuilen dan vlakke stukken zijn we er eindelijk.                                                                                                                        We moeten gaan zitten voor de officiële verwelkoming , de regent  enkele dorpsoudsten heten ons ceremonieel welkom met een libatie,  begroetingswoorden afgewisseld met beaming door yo te zeggen en slokjes  drank waarbij je het grootste deel uit het glaasje op de grond voor je moet gooien. Dan weer gebeden, voor de voorvaderen en weer slokjes drank. De traditie schrijft voor dat een vreemde niet zomaar ergens mag kaan kijken en rondneuzen, eerst moet hij zich melden bij de regent. Anjo beantwoordt de toepraken  met enkele korte zinnen. Kodjo vertelt over het programma en we krijgen toestemming om alles te bekijken, op voorwaarde dat we de laatste dag komen vertellen wat onze indruk was en of er verbeterpunten zijn!    Daarna ging het weer regenen en was het tijd om terug te gaan naar Kpalimé. Daar aangekomen met Ben gegeten  en iets kouds gedronken. Om 9 uur naar onze kamer, doodmoe van alle indrukken  en de hitte. Onze cadeautjes vielen in de smaak, vooral  de Afas vlaggetjes!

Om 9 uur waren we alweer op pad, dezelfde weg als gister.  Vandaag was het putten-en latrines-dag. Onze partners en 3 leden van de CVD zijn er steeds bij en demonsteren hoe  schoon en fris het water is.. Natuurlijk bekijken we ook alle 9 latrines, die schoon  blijken te zijn en niet stinken. Tussen de middag lunchen we samen, wij eten de meegebrachte sandwich uit het hotel, uit angst dat we het plaatselijke voedsel niet verdragen. Meteen even een rustpunt om bij te komen van de hitte.. Na de lunch gaat de excursie weer verder. De voorzitter van de CVD is een vrolijke man, die veel grappen maakt en er wordt veel gelachen. Onderweg passeren we een Fulani nederzetting. We stoppen en mogen rondkijken, foto’s maken en worden ook in zo’n prachtige hut binnen genodigd. Mannen en vouwen hebben hun eigen hutten. Ze leven van hun kudde runderen.Ze hebben brede bedden en alles wat ze gebruiken gaat omhoog, er ligt niets op de grond, ook buiten niet. Het is er heel netjes. Deze groep woont hier al 11 jaar en trekt dus niet rond door West-Afrika. Ook zij hebben een put op hun omheinde terrein.

Vandaag is het zondag en veel mensen gaan dan naar de kerk. We gaan dus pas om 1 uur weg om weer putten te bekijken.  De CVD en Efua in de tricycle voorop. We rijden door het meest afgelegen gebied van ons project. De meeste wegen zijn geen wegen maar smalle paadjes, geschikt voor een brommer. Wat een armoede, maar wat zijn de mensen blij met het water. Bij een van de putten woont een van de Oudsten, hij beheert de put en is tevens smid. Hij laat zien hoe hij het vuur in zijn werkplaats aanblaast d.m.v. een fietswiel.  Vrouwen zijn bezig met palmolienoten, maken een soort kaas, overal lopen kippen, geitjes, eenden, het is er een rommeltje. Koken op hout is normaal.

Bij alle putten werd water opgehaald met een jerrycan. Het touwpompsysteem is overal verwijderd. Het was slijtage gevoelig en, belangrijker, het duurde te lang. Er kon maar 1 persoon tegelijk water putten  en ’s morgens staat er een rij te wachten. Zonder het systeem kunnen nu 4 mensen naast elkaar hun jerrycan aan een touw laten zakken  en is men sneller klaar. Dan is de put bijna leeg en moet men tot het eind van de middag wachten voor er weer opnieuw water is. het water was schoon en behoorlijk koel.  Onderweg zien we veel mensen bezig met het vullen van  enorme zakken met houtskool. Dit is typisch vrouwenwerk, hoewel een volle zak niet te tillen is. De zakken worden langs de kant van de weg neergezet en dan opgehaald met een tricycle. Zo zien we ook balen katoen  klaar liggen,  eerst worden ze gewogen en dan opgehaald. Van het geld van de katoenoogst kunnen veel boeren dan later bv een brommer aanschaffen. Om 5 uur weer naar Kpalimé terug, het is donker als we daar aankomen.

Ben is een dag naar Lomé terug, voor zijn werk, maar morgen is het weer bij ons terug. Vandaag rijdt Prefet mee naar Kpékpéta. Zelfde route en 88 grote kuilen met water.                        De eerste stop is bij de USP, het kliniekje. Nu in overheidshanden, helaas slecht onderhouden, smerig, met kapotte plafonds die half naar beneden hangen ( de platen worden opgegeten door insecten , instrumenten liggen open en bloot, niet gesteriliseerd enz. Wel staan er nieuwe onderzoekstafels en baarstoel, geschonken door Tomoka. Er staan bedden voor als er iemand kort moet worden opgenomen. Patiënten moeten zelf lakens meebrengen. Eén ruimte is ingericht als apotheek, veel medicijnen zijn niet voorhanden. Wel is er een voorraad medicijnen, gedoneerd door studenten farmacie uit Frankrijk, maar die moet apart worden beheerd. Achterin het gebouw is de diepvries/ koelruimte. ‘Onze’ koelkast is buiten werking en in opslag, want hij voldeed niet aan de eisen van de overheid…. Helaas, want de huidige koeling is kapot en werkt niet… De inhoud is overgebracht naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis. In de gang treffen we een motorfiets aan! Deze wordt gebruikt voor inentingscampagnes, meer weten we niet….Er is geen stromend water, buiten is vlakbij een put en er zijn latrines op het terrein, alleen voor patiënten. Al met al een beetje een teleurstelling, niet schoon genoeg, men laat de plafonds maar zo, want de overheid reageert niet op hulpverzoeken. Graag zou je hier iets aan doen. Maar elke donatie vervalt aan de overheid, met alle consequenties van dien.

Hierna gaan we naar Avégamé, waar E. en K. een huisje hebben gebouwd, direct naast het project heggen voor Inkomen. Onderweg laat de voorzitter van de CVD zijn maismolen zien, zijn vrouw heeft een naaiatelier met 2 stagiaires.

We lunchten weer samen in een ‘dining room’ bij het huis, helaas deden de ventilatoren het niet , dus daarna bijkomen onder de mangoboom buiten.  Vervolgens hebben we het project bekeken, alle apparaten en machines werden getoond en aangezet.. Helaas nog niet echt in werking want het wachten is op de oogst. Men verwacht vanaf mei meer activiteit. Ook de kleine pilot plantage werd getoond en wat er zoal wordt verbouwd.

We gaan terug naar Kpékpéta , waar we een bezoek brengen aan de markt , die er nog niet zo lang wordt gehouden. Het is er gezellig druk, een bont geheel met verschillende kappers en barbiers,  de tondeuse werkt op de stroom van een zonnepaneel. Ook staat midden op de markt een put  en de latrine is ook vlakbij.  Tenslotte weer in de auto naar Kpalimé.

We gaan op de gewone tijd weer op pad.   Eerst naar de kleuterklas bij de lagere school in Kpékpéta ( de kleuterklas in Avégamé is opgeheven).  De kleuters zitten in een ruim lokaal maar  zonder cementen vloer en dus met de voeten in het zand. Ze hebben niets om mee te spelen, er zijn alleen stoeltjes en tafeltjes. Gelukkig waren mijn gestuurde dozen met spel- en leermateriaal bewaard gebleven, toen bleek dat de andere kleuterklas opgeheven werd. Deze dozen en wat we nu nog bij ons hadden werden aangeboden aan de juf, die zeer verrast was en haar ogen uitkeek. Ook de directeur was heel blij. De roltongen voor de kinderen waren een succes!  Verzoeken aan de overheid voor materiaal blijven onbeantwoord. Hier gaan / moeten we echt iets aan doen.  De andere 3 lokalen met ieder 2 klassen, zijn in orde, stevige houten schoolbanken, zoals wij vroeger hadden, en leer-en werkboeken van de overheid. Verder niets. Kinderen leren schrijven en rekenen op kleine  bordjes  die er versleten uit zien, geen papier, een enkel schrift. Dan door naar het Nelson Mandela College. Hier zijn ook latrines en een put. We kijken in alle klassen en de beursstudenten, die wij extra steunen, worden aan ons voorgesteld. Niemand heeft enige notie waar Nederland, Holland of les Pays Bas ligt…. In de nieuwe bibliotheek bieden we de directeur een platenboek over Holland aan én als verrassing een cheque van €1000,- , de opbrengst van een actie bij YouBeDo. Grote vreugde! Ik heb wel gezegd dat ze er ook een globe van moeten kopen! Tenslotte een toespraakje van de beursstudenten die ons bedankten voor onze steun.

Lunchen bij ‘maman’ en bijkomen in de schaduw. Dan door naar project Water voor Iedereen.  Het borehole is klaar, de enorme watertank staat er naast en de controle kamer is gebouwd en wordt nu afgewerkt. Nu moeten nog de drinkbakken gemetseld worden en moet het water worden aangesloten. Het is de bedoeling dat in mei-juni het project in werking is. Er is gebruik gemaakt van de natuurlijke loop/trekrichting van de runderen. Om het terrein is een hek gemaakt. Onderweg zagen we regelmatig kuddes broodmagere runderen voorbij trekken.

Daarna is het tijd voor het afscheidsfeestje onder de bomen, met weer ceremoniële toespraken en woorden, slokjes en yo yo zeggen. Er werd naar onze mening gevraagd en of we  verbetersuggesties hebben. Onze zorg is voornamelijk het onderhoud en Anjo spreekt vervolgens onze dank uit, dat we hier zo geweldig zijn ontvangen. Zang en dans, met veel slokjes, alles uit 1 glaasje… het wordt een gezellige boel. Toen we naar de auto liepen om terug te gaan, liep iedereen zingend en dansend met ons mee en namen we van iedereen afscheid. Geweldig, wat een belevenis. Dit was onze laatste dag hier!           In het hotel met Ben gegeten en daarna onze koffers ingepakt.

Om 11 uur vertrekken we naar Lomé. We lunchen in Lomé samen in een restaurantje, aangeboden door Tomoka, ook Ben en Prefet eten mee. Het was er alleen zo verschrikkelijk warm… Thuis mijn plannetje voor de kleuters uitgelegd: we geven  geld  voor de aanschaf van plastic bakken met deksel, een aantal ballen en voor ieder kind een klein dienblaadje om op te kunnen werken met het nieuwe materiaal. Efua zal rondkijken en kijken wat ze van dit bedrag kan aanschaffen. En voor de cementen vloer vraagt ze een offerte.  We krijgen cadeaus voor thuis: kettingen voor de dames en poloshirts voor de heren. Omdat we te moe waren om nog iets te ondernemen bleven we hangen op de bank, onder de airco en maakt Ben onze uitreispapieren voor de douane klaar, dat bleek nog veel werk.  Wat heeft hij veel voor ons gedaan!

We eten nog een broodje met omelet en worden daarna  door allen naar het vliegveld gebracht. Na een uitgebreid afscheid en talloze controles zaten we eindelijk in de wachtruimte  bij de gate. Onze stoelen bleken ook nog gewijzigd, nou ja.. Vertrek 21.00 u.  Oponthoud in Accra, ruim 40 min te laat in Brussel ( 07.10u, 29 febr.)Met  de shuttlebus naar het hotel en daarna op naar Blijham. Half 2 thuis, doodmoe, maar met een hoofd vol beelden en herinneringen. Het was het waard, wat een  geweldige reis!

Het bestuur van STS heeft begin september ’23 definitief besloten om nog 3 jaar de projecten te ondersteunen en tegelijk de werkzaamheden af te bouwen. Hiervoor is door de bevolking van de dorpen een voorstel voor een 3-jarenplan Dit plan bestaat uit 3 componenten:

1) een computerlokaal bij de middelbare school, het Nelson Mandela College;

2) 9 waterputten;

3) 9 latrineblokken.

We hebben dit plan goedgekeurd, onder de voorwaarde dat wij niet verplicht zijn al het geld hiervoor binnen 3 jaar op te brengen. We werken hierbij nauw samen met Wilde Ganzen. Uiteraard gaan we ons best doen dit te realiseren!

Deze zomer is een nieuwe actie van start gegaan: Water voor Iedereen. Dat lijkt een logische titel, maar deze keer ligt het wat anders. In heel West-Afrika (subsahara) ziet men Fulani herders met grote kuddes runderen rondtrekken, op zoek naar water en voedsel voor hun vee. In de praktijk betekent dit dat, wanneer de herders in de buurt van een dorp komen, in dit dorp het water en het zelf verbouwde voedsel niet meer veilig is. Het kan zelfs komen tot gewapende conflicten.

Onze partners hebben nu een plan uitgedacht om dit in goede verstandhouding te reguleren en te zorgen dat het water echt voor iedereen is. Er wordt een put met grote capaciteit geboord en daarbij wordt een watercentrum gebouwd  met grote lange drinkbakken én een systeem om voor dit water te betalen via een ‘tag’, die de herders eerst moeten kopen. Dit systeem wordt al vaker gebruikt en is bekend. De koeien gaan nu niet meer dwars door de dorpjes en vertrappen ook de rivierbedding niet.

In ruil is de mest van de koeien voor de dorpsbewoners, voor hun groente tuinen en ev. om op te koken.                                                        Een prachtig plan waarin ook de sociale aspecten naar voren   komen. Het project is in samenwerking met diverse fondsen (Haëlla fonds, St. Mundo crastino meliori, Hans Geveling Foundation, Joh. Donk Grote stichting) en de Wilde Ganzen tamelijk snel gefinancierd  en men is inmiddels gestart met de aankoop en het uitmeten van de grond.

Het tweejarige project Heggen voor Inkomen gaat nu het 2^e jaar in. Men ligt op schema en in deze maand zullen vrouwengroepen getraind worden in het maken van zeep. Binnenkort kan er worden geoogst en daarna zullen alle machines en apparaten in bedrijf zijn. We kijken uit naar de resultaten!